Inleiding Docenten

Welke inhoud een herinnering krijgt en welke herinnering centraal is beschreven in het concept ‘lieux de mémoire’ , ontwikkeld door de Franse historicus Pierre Nora, in het Nederlands 'plekken van herinnering’. In Nederland wordt de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog op verschillende plekken en momenten tastbaar. Denk aan de officiële Dodenherdenking op de Dam in Amsterdam, of bij Nationaal Monument Kamp Vught. In dit digitale lesboek is de Amerikaanse militaire begraafplaats van Margraten zo’n plek van herinnering. Maar welke herinnering wordt hier verteld?^[1]

Als docent kom je al snel in een dilemma terecht wanneer je in weinig lessen de Tweede Wereldoorlog moet behandelen. Welke onderwerpen wil je dan samen met je leerlingen doornemen en wat wil je hen meegeven? Bij een plek van herinnering kiest elke tijd en elke generatie een eigen, dominante versie van het vertelde verhaal. Lange tijd bleef, bewust of onbewust, het gegeven dat op de Amerikaanse begraafplaats in Margraten 172 zwarte Amerikaanse soldaten begraven zijn. buiten het verhaal over deze begraafplaats, Ook is vergeten dat de graven zijn gedolven door zwarte Amerikaanse soldaten, deel van servicetroepen. Bovendien bleef tot voor kort onvermeld dat het voornamelijk zwarte Amerikaanse soldaten waren, die een grote bevoorradingsoperatie in Limburg uitvoerden en die tijdens hun maandenlange verblijf in Limburg veel contact hadden met de plaatselijke bevolking. Een feit dat daarmee samenhangt is dat uit hun verblijf in Limburg kinderen zijn voortgekomen, kinderen van zwarte bevrijders.

Dit tot voor kort verzwegen deel van de geschiedenis van de bevrijding van ons land is in stand gehouden door beeldmateriaal, zoals foto’s en Hollywoodfilms, geschiedenisboeken, musea en mondelinge verhalen. Daardoor werd lange tijd het beeld in stand gehouden, dat een Amerikaanse bevrijders een witte soldaat was. Bevrijdingskinderen zijn geen nieuw verschijnsel, maar zwarte bevrijders en bevrijdingskinderen van kleur pasten lange tijd niet in de beeldvorming die wij hebben van ‘onze bevrijders’ van 1944-1945.[2]

• [1] Idem.
• [2] M. Kirkels, Kinderen van zwarte bevrijders. Een verzwegen geschiedenis (Nijmegen 2017).
  

Mieke Kirkels kwam stap voor stap achter deze vergeten geschiedenis toen ze samen met anderen ooggetuigen interviewde voor het oral history project ‘Akkers van Margraten’ over de aanleg van de Amerikaanse begraafplaats in Margraten vanaf september 1944. Uit het daarop gebaseerde boek Van Boerenakker tot soldatenkerkhof (2009) kwam een volgend boek voort, over een van de grafdelver van destijds: '‘Van Alabama naar Margraten – herinneringen van Jefferson Wiggins’ . Dit boek bracht haar vervolgens weer in contact met Kinderen van zwarte bevrijders en dat leidde tot een volgend oral history project en het schrijven van het gelijknamige boek. Door deze boeken werd een ander licht geworpen op de bevrijdingstijd en de bevrijders. In ons land werden circa 8000 bevrijdingskinderen geboren. Naar schatting zeventig daarvan waren kinderen van zwarte bevrijders. Ze kwamen in 1945 en 1946 ter wereld in Limburg en enkelen ook in Brabant en Gelderland. Twaalf van deze bijzondere bevrijdingskinderen vertellen in het boek hoe het was om als kind met een donkere huidskleur in het witte katholieke Limburg op te groeien.[3]

Ter gelegenheid van de herdenking van 75 jaar Vrijheid, zijn verhalen uit deze boeken en nieuw opgetekende verhalen bewerkt tot het digitale leesboek op deze website. Dit lesboek is aan het leesboek gekoppeld. Voor geschiedenisdocenten zijn ze een hulpmiddel om een ander en onbekend thema van de Tweede Wereldoorlog te behandelen.

Hoe sterk de behoefte aan tastbare sporen en meebeleven ook kan zijn in de klas, voor veel middelbare scholen zal een reis naar Margraten niet haalbaar zijn. Het gratis lesmateriaal dat dit lesboek biedt is een handzaam alternatief om de leerlingen op een activerende manier aan de slag te laten gaan met dit minder bekende aspect van de bevrijding van Nederland.

Als scholen wél kiezen voor een bezoek aan de militaire begraafplaats van Margraten, dan hoort bij erfgoedonderwijs een educatieve aanpak die al begint in het klaslokaal. Die aanpak moet zowel historische afstand verzekeren als beleving mogelijk maken. Het combineren van inhoudelijke lessen over de context van de Tweede Wereldoorlog en over onderwerpen die nauw verband houden met de bevrijding van ons land en met de Amerikaanse begraafplaats, is het beste van twee werelden: beleving en diepgang. Het bezoek aan de begraafplaats (erfgoed) maakt het mogelijk om het verleden tastbaar, invoelbaar en inzichtelijk te maken.^[4]

• [3] J. Purnot, M. Kirkels en F. Roebroeks, Van Boerenakker tot soldatenkerkhof. Ooggetuigenverhalen over de aanleg van de Amerikaanse begraafplaats in Margraten (Tilburg 2009); Van Alabama naar Margraten – herinneringen van grafdelver Jefferson Wiggins, (Cadier en Keer 2014).
• Documentaire 'Akkers van Margraten'. (Stichting Akkers van Margraten 2009)
• Documentaire 'Zwarte Bevrijders'(Hans Heijnen, 2018)
• www.vanalabamanaarmargraten.nl
• [4] M. Grever, ‘Erfgoedonderwijs en historisch besef: waarom is het nodig?’, in: Een kleurrijke basis: Ontwikkelingen en trends in het cultuuronderwijs (2016) 55-58.